Dit artikel gaat over burgerinitiatieven in Vlaanderen Om meer te weten te komen over burgerinitiatieven in Nederland, klik hier.

“Een hergedynamiseerde gemeenteraad en een participatiever beleid, met initiatief van onderuit.” Het viel haast in de ambitienota van iedere Vlaamse gemeente terug te vinden. Maar hoe begin je eraan? Voorstellen van inwoners op de gemeenteraad brengen is een onontbeerlijk element – we vertellen je hoe je van start gaat burgerinitiatieven.

Niet alle wensen van iedere burger kunnen altijd vervuld worden, maar elke burger moet wel de juiste middelen krijgen om actief en constructief bij te kunnen dragen aan beleidsvorming. Een instrument? Dat is er al.

Het burgerinitiatief. Burgerinitiatieven zijn er in verschillende soorten en maten. Ze kunnen op nationaal, provinciaal of lokaal niveau plaatsvinden; een kwestie aankaarten puur door het op de agenda te zetten, door een voorstel aan te dragen of zelfs een alternatief te bieden op een gemeentelijke voorstel (ook wel right to challenge genoemd); en onafhankelijk of afhankelijk zijn van de steun van de overheid.

Initiatiefrecht voor burgers

In vele Vlaamse steden en gemeenten bestaat er al een wettelijk kader voor burgerinitiatieven.

In het vorige Vlaamse Gemeentedecreet werd namelijk de mogelijkheid voorzien voor burgers om hun eigen voorstellen en initiatieven op de agenda van de gemeenteraad te plaatsen. Hiervoor was een minimaal aantal handtekeningen nodig, dat varieerde tussen 1% en 2%, afhankelijk van de grootte van stad of gemeente.

In het nieuwe decreet Lokaal Bestuur geeft de Vlaamse overheid meer vrijheid aan de steden en gemeenten. Let wel, ieder lokaal bestuur dient nog steeds een actief beleid te voeren rond “de regeling over het recht van de inwoners om voorstellen en vragen op de agenda van de gemeenteraad”. Met andere woorden, de drempel aan handtekeningen kan omhoog… of omlaag.

“Ja, maar…”

Er zijn argumenten te bedenken waarom je als gemeente niet staat te springen om veel burgerinitiatieven te ontvangen. Hieronder de meest terugkerende twijfels, gevolgd door waarom deze jou zeker niet tegen mogen houden.

Het kost te veel extra tijd om dit intern goed te regelen”

Aangezien het wettelijk kader er wél al ligt, is dit een goed moment om een intern stappenplan te maken (als je dat niet al hebt). Realiseer je dat je hierin meer controle hebt dan je denkt: je kan zelf de criteria bepalen wanneer een initiatief wordt opgepakt, wat er daarna mee gebeurt en binnen welke tijdsplanning dit moet plaatsvinden. Gebruik deze ruimte om een realistische inschatting te maken van wat er intern mogelijk is.

“We hebben geen budget om extra initiatieven uit te voeren”

Niet iedere begroting is even flexibel maar je kan je afvragen hoe groot het belang is, misschien heeft een breed gesteund burgerinitiatief meer waarde dan een andere kostenpost. Is dit niet een, twee, drie duidelijk? Overweeg dan de burger mee te nemen in deze afweging via een survey, poll of burgerbegroting.

“Dadelijk krijgen we onrealistische ideeën waar we iets mee moeten”

Op ons online platform zien we dat minder dan 0.07% van alle ideeën wordt gemarkeerd als spam. Dit laat zien dat burgers vaak met serieuze reacties plaatsen. Daarnaast gaat het niet om het aannemen van alle initiatieven; het gaat om het op gang brengen van de dialoog. Past een initiatief niet binnen je beleid? Wees daarover transparant naar de burgers door te communiceren waarom je bepaalde keuzes wél en niet maakt.

Vlaamse Voorbeelden

Gent: Leefstraten

Wat als…we een straat teruggeven aan haar bewoners?” De Stad Gent bood met Leefstraten een uniek concept aan, die bewoners de mogelijkheid gaf om samen na te denken over een andere straatinrichting. De exacte vraag kwam vanonder: bewonersgroepen stapten met concrete initiatieven naar het stadsbestuur, die uiteindelijk begeleiding aanbod bij het zoeken naar oplossingen. Dit gebeurde via een speciaal hiervoor opgerichte organisatie Lab van Troje.

Bewoners gingen onder begeleiding van de organisatie het gesprek met elkaar en met de stad aan over de toekomst van hun straat. Vervolgens gingen bewoners, Lab én Stad aan de slag om voor elke uitdaging een oplossing te vinden. Enkel wanneer al deze oplossingen gevonden werden, kon overgegaan worden tot het echte bouwen. De nieuwe straatinrichting werd twee à drie maanden lang uitgetest, bijgestuurd waar nodig en ten slotte weer afgebroken. Uiteindelijk liepen er 51 Leefstraat-trajecten in 30 straten.

Opwijk: De Werkbank

Hoeveel dure toestellen worden er aangekocht voor beperkt gebruik en liggen daarna jaren in een garage of tuinhok? Inwoners van Opwijk wisten dat dit anders kon en richtten daarom een burgerinitiatief op met als doel de overconsumptie te beperken via lokale deeleconomie.

De Werkbank is een initiatief dat volledig draait op de inzet van vrijwilligers en draagt bij aan een efficiënt gebruik van grondstoffen en zo een duurzamere maatschappij. De uitleendienst geeft de gemeenschap Opwijk en de directe omgeving op een goedkope manier toegang geven tot kwalitatieve gereedschappen voor klussen, verbouwen of tuinieren.

De Werkbank is gegroeid vanuit Opwijk 2040, een burgerinitiatief en lokale denk- en doetank over duurzaamheid die concrete acties onderneemt om samen kleine dingen te veranderen in de gemeente Opwijk.

Herentals: De Boekerij

In de jaren zestig was De Boekerij, gevestigd in een buitenwijk van Herentals, dé ontmoetingsplek bij uitstek. Nadat meer en meer diensten naar het centrum kwam De Boekerij kwam als uitleenpost leeg te staan.

In het voorjaar 2017 sprong een kleine groep van geëngageerde buurtbewoners op de kar om de oude, leegstaande wijkbibliotheek een nieuwe invulling te geven: De buurtvereniging de Molekens, een nieuwe buurtwerking, was geboren.

De Boekerij is opnieuw uitgegroeid tot een belangrijke ontmoetingsplaats in de wijk. Met de Boekerij als uitvalsbasis worden nieuwe buurtactiviteiten georganiseerd en de locatie is gratis voor alle activiteiten die toegankelijk zijn voor mensen uit de wijk.

Omarm lokale initiatieven online

Een burgerinitiatief kan dus veel toevoegen aan de lokale gemeenschap! Echter blijkt uit een rapport van de Nationale Ombudsman dat wanneer je de geen eerde beleidservaring hebt het een stuk lastiger om een initiatief realiseren, zeker als er op een bepaald moment steun van lokaal bestuur nodig is.

Lokale gemeenten moeten burgerinitiatieven dus toegankelijker en inclusiever maken voor alle burgers, bijvoorbeeld door het process online te faciliteren. Burgerinitiatieven centraliseren in een online omgeving helpt de transparantie, samenwerking én het succes. Burgers kunnen zo direct ideeën delen onder mede-inwoners en gemakkelijker steun verzamelen. De overheid kan hier ook meteen duidelijk communiceren wat er daarna met een initiatief gebeurd en waarom.

Vandaar dat wij “Burgerinitiatieven” hebben gelanceerd als een van de participatiemethoden op het platform. Hierbij heeft een stad of gemeente de controle over de belangrijkste componenten: het aantal nodige stemmen voordat een initiatief overwogen wordt, een deadline voor het behalen van deze stemmen, de toelatingscriteria en de volgende stappen wanneer de drempel is bereikt. Zo kan je een burgerinitiatief met open armen ontvangen via het online platform van jouw stad!