De inwerkingtreding van de Omgevingswet nadert nu écht met rasse schreden. Per 1 januari 2024 begint daarmee een nieuw hoofdstuk in hoe we in Nederland beslissingen nemen over ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water: participatie krijgt daarin een centrale plek. Is jouw gemeente er klaar voor? Check het hier!
Ondanks al het uitstel – of positiever, de extra voorbereidingstijd – vragen veel gemeenten zich nog af hoe je nou een doeltreffende en betekenisvolle invulling geeft aan participatie onder de Omgevingswet.
Het antwoord is niet eenduidig, want elke gemeente heeft haar eigen dynamiek en behoeften. Maar één ding is zeker: het is tijd om actie te ondernemen en een concrete participatiestrategie te ontwikkelen.
Heb je iedereen intern mee?
Jij hebt er misschien wel al wakker van gelegen – al hopen we dat dat niet té vaak gebeurde! – maar misschien is nog niet iedereen in de gemeente op de hoogte van wat de Omgevingswet nu echt betekent. Zorg dus voor voldoende bewustzijn over en draagvlak voor participatie rondom de verschillende beleidsthema’s die eronder vallen met goede interne communicatie.
Heb je een heldere participatievisie?
Zodra het draagvlak er is, is het een goed idee om participatie te verankeren in je organisatie met een participatievisie.
In dit document schets je hoe je participatie in de praktijk gaat vormgeven, meer bepaald door duidelijk vast te leggen wat de visie en de procedures voor participatie zijn, wat de rollen en verantwoordelijkheden zijn van je team, de gekozen ambtenaren en de inwoners.
Participatie, voor de Omgevingswet, is immers vormvrij. Dat betekent dat je als gemeente zelf mag kiezen welke participatiemethoden je gebruikt. Wel is er een motiveringsplicht: dat houdt in dat je bij visievorming en planvorming laat zien welke input je bij inwoners, bedrijven en andere stakeholders hebt opgehaald en hoe je dat hebt verwerkt in je plannen.
Bovendien kan zo’n participatievisie helpen om vertrouwen op te bouwen door de inwoners duidelijk te maken hoe participatieprocessen werken, en hoe ze kunnen deelnemen en input kunnen geven.
Kun je spreken van een participatiecultuur in je gemeente?
Hoewel individuele initiatieven voor participatie of ad-hocpogingen soms goede resultaten opleveren, is een participatiecultuur essentieel voor het opbouwen van doeltreffende participatie.
Inwoners voelen meer waardering voor hun inbreng als ze regelmatig kunnen meedoen en zien dat hun input ertoe doet in het beslissingsproces. Dit leidt tot een hogere participatiegraad en betere feedback. En dat zal ongetwijfeld leiden tot betere resultaten.
Heb je de juiste tools in huis?
De klassieke participatiemethoden zoals fysieke bijeenkomsten zijn waardevol om banden met je inwoners te smeden. Ze spelen een cruciale rol in het opbouwen van vertrouwen, het creëren van een persoonlijke connectie en een diepgaande dialoog.
Vandaag kun je deze beproefde methoden versterken en optimaliseren door ze aan te vullen met digitale hulpmiddelen. Met een online participatieplatform bereik je bijvoorbeeld andere groepen en bovendien kun je het ook inzetten tijdens offline participatiemomenten. Zo verhoog je het rendement van je investeringen in participatie.
Heb je een echt participatieteam?
Wat vaak over het hoofd wordt gezien, maar van cruciaal belang is om goede resultaten te bereiken, is hoe goed je intern georganiseerd bent. Hoe je dat het beste doet, hangt af van de grootte van je teams en het personeelsbudget dat je beschikbaar hebt.
Grotere gemeenten met dito budgetten hebben wellicht de middelen om participatiedeskundigen in dienst te nemen of een apart team voor participatie op te richten. Heb je zelf eerder beperkte middelen, dan moet je wellicht mensen uit verschillende teams samenbrengen om participatieprojecten te ondersteunen.
Uit onze ervaring weten we dat beide benaderingen tot goede resultaten kunnen leiden als aan twee voorwaarden wordt voldaan: de projecten worden goed gecoördineerd en iedereen in de verschillende teams en afdelingen begrijpt zijn rol en verantwoordelijkheden. In dit artikel geven we meer tips over hoe je een sterk team samenbrengt.
Heb je aan opleiding en coaching gedacht?
Enquêtes, ideeënverzameling, een burgerbudget … bij het lanceren van een project kun je kiezen uit vele participatiemethoden. Een enquête zal andere input opleveren en een ander publiek bereiken dan een eenvoudige stemming of een burgerbegroting. Daarom is het zo belangrijk om vooraf de participatiemethode(n) te kiezen die het best bij je doel passen.
Het is ook niet altijd makkelijk om een project in fasen op te delen en daarbij de meest geschikte inspraakmethoden te kiezen, zeker niet als je weinig ervaring hebt.
Overweeg daarom trainingssessies om hen op z’n minst de basiskneepjes van het vak te leren en denk na over welke ondersteuning je elk team kunt geven. Een goede voorbereiding kan het verschil maken tussen een geslaagd participatieproject en een gemiste kans.
Heb je een evaluatiekader uitgewerkt?
Om je participatiestrategie te kunnen verfijnen, is het belangrijk om het succes van je projecten te meten. Het gaat daarbij niet alleen over aantallen, maar ook over de kwaliteit van opgebouwde relaties, gewonnen vertrouwen en de inclusiviteit van stemmen in discussies.
Download ons werkblad “Evaluatie van je participatiestrategie”. Dit geeft je een goede leidraad om de effectiviteit van je huidige projecten te evalueren, en om sterke punten en verbeterpunten te identificeren. Beoordeel je strategie in elke categorie op een schaal van 1-5. Schrijf op waar verbeteringen mogelijk zijn.
5 vuistregels voor een sterke participatiestrategie
Vóór we afronden, geven we je graag nog deze vijf beproefde tips mee.
- Begin bescheiden en lokaal. Start met een overzichtelijk project in een specifieke buurt of wijk. Zodra je ziet wat werkt, kun je schalen.
- Betrek inwoners ook zo vroeg mogelijk. Hun inbreng is immers cruciaal en zo creëer je een gevoel van eigenaarschap.
- Overweeg verschillende vormen van participatie. Een hybride strategie, die zowel online als offline methoden combineert, is vaak het meest effectief.
- Monitor en pas aan. Implementeer een systeem om je participatieprocessen te evalueren en verbeterpunten te identificeren.
- Communiceer voldoende. Transparante communicatie is de sleutel tot het opbouwen van vertrouwen. Door open en eerlijk te zijn over doelen, verwachtingen en resultaten, zorg je voor een sterk fundament.
Meer weten over participatie onder de Omgevingswet?
Download onze inspiratiegids “Participatie en de Omgevingswet”, of duik in een van volgende cases:
- Zo richt de gemeente Goes de omgeving in met inwoners
- De omgevingsvisie concreet gemaakt in de gemeente Berg en Dal
- Dongen raadpleegt haar inwoners over de Omgevingsvisie
De Omgevingswet biedt zowel uitdagingen als kansen voor participatie. Meer dan 500 organisaties zetten een online platform van CitizenLab in om hun doelen te bereiken. Leer meer over de uitgebreide mogelijkheden tijdens een persoonlijk gesprek.
