Om betere, aangenamere en inclusievere plekken vorm te geven, is het logisch dat iedere stem telt. Steeds meer steden en gemeenten besluiten dan ook om inwoners en stakeholders te betrekken bij beslissingen over hoe de publieke ruimte eruit moet zien.
De burgers die in de wijk wonen en werken weten beter dan wie ook waar de prioriteiten liggen, en vormen een bron van waardevolle collectieve intelligentie en innovatieve ideeën. Participatie in stedelijke transformatieprojecten zorgt bovendien voor meer begrip en een groter draagvlak voor de uiteindelijke beslissingen. En het belang van participatie wordt binnenkort ook wettelijk vastgelegd, want Nederlandse gemeenten moeten tegen januari 2022 op participatieve wijze een Omgevingsvisie opstellen die alle plannen, verordeningen en regels voor de fysieke leefomgeving bevat. Ontwikkelaars en andere belanghebbenden worden dus medeverantwoordelijk voor het uitvoeren van participatieprojecten.
Hoe ga je met participatie aan de slag om een stedelijk transformatieproject te faciliteren? In onze webinar delen ervaringsdeskundigen Jo Spiessens, participatieambtenaar van de Belgische stad Herentals, en Hester Tuinhof, communicatieadviseur van de gemeente Leiden hun inzichten, uitdagingen en praktische tips.
“Participatie kan altijd. Zelfs als het ingewikkeld lijkt. Zelfs als de speelruimte voor inwoners beperkt lijkt. Als je er goed vooraf over nadenkt, is er altijd een manier om het klaar te spelen.”
Hester Tuinhof
Dit waren onze gasten
Herentals (ca 28 000 inwoners), een Belgische stad in de provincie Antwerpen, lanceerde een participatieproject om de verkeerssituatie aan te pakken. De wijk Wuytsbergen-Ekelen wordt al jaren geplaagd door sluipverkeer, wat er zorgt voor overlast en ongevallen. Herentals blijft niet bij de pakken neerzitten en besloot twee proefopstellingen uit te testen: één met het gebruik van ANPR-camera’s, één waarbij een fysiek obstakel doorgaand verkeer uit de wijk moet weren. Lees hier meer over de Herentals case.
De Nederlandse gemeente Leiden (124,899 inwoners) benut haar participatieplatform optimaal om input te verzamelen voor diverse stadsontwikkelingsprojecten. Momenteel lopen er op het platform wel 36 projecten, van kleinschalige straat- en buurtinitiatieven tot de grootschalige hervorming van het stationsgebied, een project dat al enkele jaren aan de gang is. Wat opvalt in de Leidse aanpak is dat de gemeente verschillende participatiemethoden combineert. Inwoners kunnen vaak kiezen hoe ze deelnemen, bijvoorbeeld door een survey in te vullen, een idee te plaatsen of deel te nemen aan een online workshop. Lees hier onze case study over Leiden.
Een stedelijk transformatieproject voorbereiden
In het opzetten van een participatieproject in het kader van stedelijke transformatie is een grondige voorbereiding natuurlijk essentieel. Wat wil je precies bereiken? Welke stakeholders wil je hierin betrekken? In welke beleidscyclus (agendering, beleidsbepaling, beleidsuitvoering, beleidsevaluatie) wil je je inwoners of stakeholders raadplegen? En aan welke criteria moeten hun ideeën of voorstellen voldoen om in aanmerking te komen?
In Herentals lag de focus aanvankelijk vooral op informatie. De stad wilde haar inwoners via zowel online als offline kanalen informeren over de proefopstellingen die in de wijk uitgetest zouden worden. Maar omdat een ingreep in mobiliteit ook bepaalt hoe inwoners hun eigen straat of buurt kunnen en mogen gebruiken, bleek dat vooral tot meer vragen te leiden. Hoe lang zullen de proefopstellingen duren? En wat betekent dat precies voor bewoners?
“Toen mensen in het begin veel vragen bleken te hebben, heb ik hen persoonlijk mailtjes gestuurd en aan de lijn gehad. Dat is een traditionelere aanpak waar meer werk in kruipt. Maar je voert wel een ander soort gesprek, en je zorgt ervoor dat mensen zich gehoord voelen.”
Jo Spiessens
De stad had aanvankelijk een digitale ideeënbus opengesteld op het platform, waarin inwoners ideeën over de verkeerssituatie en mobiliteitsmaatregelen konden delen. Maar die ideeënbus werd al snel een plek waar inwoners hun vragen en twijfels gingen delen.
Tip: zorg er in het begin van een participatieproject steeds voor dat er een duidelijk kader wordt gedeeld over de aard van de gevraagde input. Dit zorgt ervoor dat je meteen de juiste verwachtingen stelt, en dat inwoners weten wat er van hen wordt verwacht.
Als respons op de bewogen discussie besloot de stad een begeleidingsgroep van tien mensen bijeen te brengen die de vinger aan de pols houden in de wijk en mee met de stad rond de tafel zitten. Deze groep werd samengesteld op basis van een algemene oproep, maar er werd vooral ook rekening gehouden met diversiteit in gender, leeftijd, locatie, én mening. Zo werden ook bestaande actiecomités in de discussie betrokken.
In Leiden wordt er voor elk project vooraf een gedetailleerd participatieplan uitgeschreven. Daarin wordt vastgelegd wie geraadpleegd wordt, hoe dat zal gebeuren, waarover het zal gaan, en wat er met de input zal gebeuren. Afhankelijk van het doel van een project wordt er een methode uitgekozen–soms wordt er in de diepte rond verschillende thema’s gewerkt, soms wordt er een enquête gelanceerd om snel veel algemene informatie op te halen. “Niet iedereen vindt het fijn om altijd over alles mee te praten,” vertelt Hester. “Sommige mensen willen het over groen hebben, anderen over parkeren. Door bevragingen in thema’s op te delen hou je deelnemers geboeid en verhoog je de kwaliteit van de input.”
Uitvoering: welke methodes ga je gebruiken?
Een combinatie van verschillende participatiemethodes biedt deelnemers de kans om te kiezen hoe ze deelnemen en wanneer dat voor hen het beste uitkomt. Sommigen hebben misschien zin om live deel te nemen aan een online workshop, terwijl anderen liever in hun eigen tijd een enquête invullen of een idee op het platform plaatsen.
In Leiden is een combinatie van methodes deel van elk project. Soms wordt er via een online workshop een startmoment gehouden en kunnen deelnemers daarna ook nog een enquête invullen, soms is het andersom en vormen enquêteresultaten of ideeën de basis van een latere workshopdiscussie. En ook offline kanalen worden gebruikt om mensen te bereiken. “Onze workshops, enquêtes en ideeënbussen worden aangevuld met informatie op de stadswebsite, telefonische workshops, of soms gewoon een corona-proof praatje aan het raam,” zegt Hester.
Tip: Ook de input die je uit offline gesprekken meeneemt kan je op het platform plaatsen. Zo krijgen bezoekers van het platform meteen het hele plaatje te zien, en weten ze dat alle input meetelt.
Ook in Herentals worden verschillende kanalen ingezet. Terwijl de stadswebsite diepgaande informatie bevat, spoort het platform vooral aan om mee te doen. En ook hier spelen offline kanalen een grote rol. In het straatbeeld wordt er aan de hand van mooi vormgegeven banners, infoborden en bewonersbrieven bewustwording en herkenbaarheid rond het project gecreëerd. “Toen mensen in het begin veel vragen bleken te hebben, heb ik hen persoonlijk mailtjes gestuurd en aan de lijn gehad,” vertelt participatieambtenaar Jo. “Dat is een traditionelere aanpak en waar meer werk in kruipt. Maar je voert wel een ander soort gesprek, en je zorgt ervoor dat mensen zich gehoord voelen.”
Betrokkenheid hoog houden
Het niet alleen belangrijk om een platform te lanceren en participatie in te zetten—je moet er ook voor zorgen dat mensen betrokken blijven. Om dat te doen zal je deelnemers ervan moeten overtuigen dat er echt naar hen geluisterd zal worden en dat hun inspanningen een verschil zullen maken. Dat kan je onder andere doen door een sterke lancering voor te bereiden en samen te werken met lokale influencers of ambassadeurs. Hoe hebben onze ervaringsdeskundigen dit aangepakt?
In Herentals stond de begeleidingsgroep hierin centraal. “Of ze zichzelf ambassadeurs willen noemen, dat laat ik aan hen,” zegt Jo. “Sommigen zijn ontzettend enthousiast om aan tafel te zitten en alles naar hun wijk terug te koppelen, maar anderen zijn druk met werk of hun gezin. Hoe ze dat invullen, kiezen ze zelf.” Maar natuurlijk is het belangrijk dat iedereen op de hoogte blijft, en niet alleen de inwoners die in de begeleidingsgroep zitten. Daarom zorgt Jo voor regelmatige updates op het platform, en worden er op de stadswebsite verslagen gedeeld.
Ook in Leiden wordt ervoor gezorgd dat deelnemers voortdurend op de hoogte blijven van de voortgang van het proces. Via de tijdlijn op het platform, maar ook bijvoorbeeld via de huis-aan-huis-krant, worden inwoners steeds geïnformeerd over wat er met hun input zal worden gedaan.
Praktische tips en tricks
Wat kunnen we onthouden uit dit boeiende gesprek? Welke zaken zouden onze ervaringsdeskundigen zeker wel, of zeker niet aanraden?
“Zoek gerichte feedback op,” zegt Jo. Als je inwoners het nog niet helemaal gewend zijn om met de stad in dialoog te gaan, zorg er dan voor dat er een duidelijke vraag wordt gesteld. De bevraging vanaf het begin te open laten kan voor verwarring zorgen, en brengt de doorlooptijd en helderheid van je project in het gedrang. Hester pleit er dan weer voor participatie altijd een kans te geven. “Het kan altijd,” zegt ze. “Zelfs als het ingewikkeld lijkt. Zelfs als de speelruimte voor inwoners beperkt lijkt. Als je er goed vooraf over nadenkt, is er altijd een manier om het klaar te spelen.”
Zelf een stedelijk transformatieproject opzetten? Neem contact op met één van onze participatie-experts of raadpleeg onze gratis kennisgids.