Burgerraden zijn zo oud als de democratie zelf, maar krijgen de laatste jaren steeds meer aandacht. Een burgerberaad kan een oplossing bieden voor heikele beleidsdiscussies en het dalende vertrouwen in democratische instellingen. Maar zijn deze raden een tijdelijk fenomeen of zorgen ze echt voor duurzame verandering?
Een burgerraad of burgerberaad is een groep mensen die samenkomt en zich verdiept in een specifieke beleidsuitdaging. Ze overleggen over mogelijke maatregelen en formuleren uiteindelijk een beleidsadvies voor de overheid. Deze vorm van deliberatieve democratie gaat terug naar circa 500 voor Christus, toen in het oude Athene mannen uit alle lagen van de bevolking geselecteerd werden om deel te nemen aan debatten over het openbaar beleid.
Tegenwoordig is de burgerraad een populaire methode om burgers te betrekken bij moeilijke maatschappelijke kwesties. De deelnemers worden nog steeds willekeurig gekozen, maar vertegenwoordigen de bredere bevolking op het vlak van leeftijd, etniciteit, opleidingsniveau, geografische locatie en geslacht. Omdat deze burgers niet noodzakelijk experts zijn op het gebied van de problematiek, krijgen ze de juiste informatie om het probleem vanuit verschillende standpunten te bekijken. Tijdens de onderzoeksfase ontmoet een burgerberaad concurrerende belangengroepen en betrokkenen en kunnen ze vragen stellen aan experts. Na een aantal dagen of weken begint de overlegfase, met zowel kleine groepsdiscussies als grotere debatten. In de laatste fase is het aan de burgerraad om een duidelijk beleidsadvies te formuleren voor de overheid.
Waarom is een burgerraad opzetten nog altijd relevant?
“Als we onze democratische vrijheden voor onszelf en voor de komende generaties willen behouden, moeten we de democratie opnieuw uitvinden en een meer directe burgerparticipatie in politieke besluitvorming mogelijk maken. Burgerraden zijn daarvoor de ideale manier. “
George Zarkadakis
Door het verminderde vertrouwen in democratische instellingen dringt een modernisering van het democratische systeem zich op. Steeds meer (lokale) overheden kiezen dan ook voor burgerparticipatie, waarbij een burgerberaad als methode aan populariteit wint. Het bekendste en meest succesvolle voorbeeld is ongetwijfeld de Ierse Volksraad. Deze raad leidde in 2014 tot een (succesvol) referendum over het homohuwelijk en het schrappen van het achtste amendement over abortus in 2017. Deze twee grondwetswijzigingen lagen heel gevoelig in Ierland en pakten netelige kwesties aan die politici een lange tijd omzeild hadden. Dit illustreert perfect de mogelijke impact die burgerraden kunnen hebben op diepgaande beleidsdiscussies.
Als gevolg hiervan riepen meer en meer mensen op tot burgerraden voor andere beleidskwesties, zoals de klimaatcrisis en Brexit. En met succes: het VK en Frankrijk hebben de burgerraad ingezet om innovatieve en degelijke oplossingen te vinden voor de klimaatcrisis. Na het Brexit-referendum richtte Schotland een burgerraad op om de Schotse onafhankelijkheid te bespreken, en overal in Groot-Brittannië kwamen er stemmen op voor meer burgerparticipatie. Ironisch genoeg bestond er vóór het referendum al een burgerraad over Brexit. Een representatieve steekproef van 50 burgers kwam in september 2017 in Manchester bijeen om de kwestie te bespreken. Hun conclusie? Een zachte Brexit of helemaal geen Brexit.
Zelfs succesvolle methodes hebben hun gebreken…
De burgerraad over de Brexit illustreert meteen ook de grootste beperking van burgerparticipatie: de uitvoering van de beleidssuggesties is namelijk nog steeds afhankelijk van politici. Soms legt de regering de beleidsadviezen van burgerraden naast zich neer, zoals de aanbevelingen over hervormingen van het kiesstelsel door het Nederlandse Burgerforum in 2006. De Ierse Volksraad, die baanbrekend werk leverde bij het legaliseren van abortus, heeft aanbevelingen gedaan over de klimaatverandering, maar daar werd jammer genoeg nog geen gehoor aan gegeven. En er is nog meer kritiek, zoals de vraag of een burgerberaad wel degelijk inclusief is (aangezien deelname in de burgerraad tijd en politieke interesse vereist) en of burgers de problemen wel voldoende begrijpen. Deze twee problemen zijn echter gemakkelijk aan te pakken: burgers kunnen worden gecompenseerd voor hun deelname en kunnen voldoende kennis opdoen als ze tijd, middelen en deskundige hulp ter beschikking krijgen. Bovendien zijn verkozen leiders ook niet altijd even competent.
Wat zijn de voordelen van een burgerberaad?
Het ware probleem is de bereidheid van politici om burgerraden op te richten en de aanbevelingen ervan uit te voeren. Gelukkig zijn het juist die politici die voordeel kunnen halen uit burgerparticipatie. We leggen even uit waarom:
- In burgerraden speelt populariteit geen rol: of ze het nu leuk vinden of niet, politici moeten altijd rekening houden met de volgende verkiezingen, vooral als het gaat om gevoelige onderwerpen. Politici worden beperkt door kortetermijndoelstellingen, die in strijd kunnen zijn met de besluitvorming op lange termijn. De burgerraad biedt hiervoor de perfecte oplossing: burgers hoeven zich geen zorgen te maken over hun populariteit en kunnen, indien nodig, onpopulaire beslissingen nemen. Als een besluit gerechtvaardigd moet worden, kunnen politici verwijzen naar het feit dat het de burger is die voor een bepaalde conclusie heeft gekozen.
- Collectieve intelligentie helpt: polarisatie kan ertoe leiden dat gevoelige beleidsdebatten vastlopen. Het kan een echte uitdaging zijn om een gestrand debat weer op gang te krijgen. Burgerraden bieden de mogelijkheid om het debat opnieuw te openen door beroep te doen op de collectieve intelligentie en creativiteit van individuele burgers. Zo kunnen ze een nieuwe kijk bieden bij het oplossen van moeilijke kwesties.
- Engagement wordt naar een hoger niveau getild: nauwkeurige beraadslaging helpt burgers om de complexiteit en compromissen van beleidsdilemma’s beter te begrijpen. De combinatie van verantwoordelijkheid en opleiding stelt hen in staat zich te verdiepen in een bepaald thema. Met andere vormen van engagement, zoals online enquêtes en referenda, bereik je meer burgers rechtstreeks, maar dergelijke methodes kampen soms met slecht geïnformeerde standpunten, een lage opkomst of een gebrekkige vertegenwoordiging van de bevolking. Betekent dit dat deze vormen van engagement nutteloos zijn? Absoluut niet. Het gaat er namelijk niet om om één manier te vinden voor burgerparticipatie, het gaat om het creëren van meerdere mogelijkheden. Het einddoel is om de rechtmatigheid van de lokale beleidsbeslissingen te verbeteren, en dat lukt het best door verschillende participatiemethodes te combineren.
“Er heerste een vriendelijke, maar ernstige sfeer – we waren er trots op dat we een belangrijke taak toegewezen kregen. We streefden ernaar om alle informatie op te nemen, hielpen om het debat vorm te geven en goed uitgebouwd advies te geven dat representatief was voor onze opvattingen.”
Louise Caldwell, deelneemster aan de Ierse Volksraad
Hoe ziet de toekomst van de burgerraad eruit?
Burgerraden kunnen niet alle problemen waarmee de democratie wordt geconfronteerd oplossen, maar ze kunnen zeker een helpende hand bieden. Het is daarbij belangrijk dat we blijven experimenteren! In 2019 begon het kleinste Europese federale gebied, Duitstalig België, met een permanente burgerraad. 24 willekeurig verkozen Duitstalige Belgen werden aangesteld om de verkozen functionarissen in te lichten over wat leeft bij de bevolking en voor elk van die kwesties een specifieke burgerraad op te richten. Volgens dit model behouden traditionele besluitvormers het laatste woord, maar mogen burgers de agenda aanreiken. Directe democratie in actie!
Wil je graag een burgerraad in jouw stad oprichten? Dan zal deze gids van MASSLPB of het methodeoverzicht van Participedia zeker van pas komen. Via onze online workshop-functie kun je persoonlijke discussies combineren met online dialogen en digitale participatiemethodes. Aarzel niet om contact met ons op te nemen voor verdere informatie!
