Met de beste intenties starten veel leiders met burgerparticipatie. Al snel komen ze erachter dat het onduidelijk is wanneer je burgers laat participeren. Moet je ermee beginnen wanneer je aan het plannen bent? Of pas als het beleid wordt gevormd?
Als overheid kun je burgers raadplegen in elke fase van de beleidscyclus: (1) Agenderen, (2) Beleidsbepaling, (3) Beleidsuitvoering en (4) Beleidsevaluatie.
Voordelen van het vroeg inzetten van burgerparticipatie
Veel professionals en onderzoekers stellen dat burgerparticipatie de grootste toegevoegde waarde biedt in een vroeg stadium van het beleidsproces. Laat je je inwoners de agenda bepalen of het beleid formuleren? Dan krijgen ze directe invloed op de onderwerpen die aan bod komen én de invalshoek voor deze onderwerpen. Je geeft burgers zo de ruimte om strategisch mee te denken, terwijl participatie aan het einde van de cyclus helpt bij het vinden van concrete oplossingen en het evalueren van het beleid.
Drie voordelen van vroege participatie op een rij:
- Als overheid krijg je een beter beeld van de eisen en wensen van inwoners voordat de oplossing in kaart is gebracht.
- Je signaleert potentiële problemen sneller, wat de kans beperkt dat nieuwe problemen opduiken wanneer het beleid (bijna) klaar is.
- Je kunt beleid co-creëren, wat bijdraagt aan het draagvlak voor nieuw beleid.
Een voorbeeld van burgerparticipatie tijdens de beleidscyclus
De Vlaamse gemeente Mol vroeg inwoners in 2019 naar hun ideeën voor het strategisch meerjarenplan voor 2020 – 2025. Onder andere via het digitale platform konden burgers voorstellen delen via de ‘ideeënmarkt’ en op elkaars suggesties stemmen. Dit werd massaal gedaan, zelfs meer dan 2000 keer. Bovendien liet het totaal van alle ideeën duidelijk zien welke thema’s inwoners het meest bezighouden. Zo ging het overgrote deel van de ideeën over kwesties rond mobiliteit of leefomgeving.
Wim Caeyers, burgemeester van de gemeente Mol: “Je voelt dat wanneer je tijdig met participatie start en inwoners vanaf het begin betrekt, dit een zeer positief effect heeft op het eindresultaat. In Mol hebben we gemerkt dat, als je later in de beleidscyclus pas informatieavonden organiseert, het beleid minder wordt gesteund. Inwoners hebben dan niet het gevoel dat ze echt kunnen bijdragen of dat er naar hun ideeën wordt geluisterd.”
Succes behalen met burgerparticipatie binnen jouw gemeente
Het succesvol laten participeren van inwoners binnen de beleidscyclus lijkt makkelijker dan het is. Het vereist een goede voorbereiding. De Vlaamse gemeente Mol is bijvoorbeeld al jaren actief bezig met (offline) burgerparticipatie. Als (interne) participatieprocessen nieuw zijn voor het bestuur, dan kan het een uitdaging zijn om participatieprojecten meteen aan het begin van de beleidscyclus te lanceren. In dit geval kun je als overheid besluiten om met een eenvoudiger project met een lager niveau van betrokkenheid te starten, zoals een enquête of peiling over de bestaande beleidsplannen van de gemeente. Dit biedt een goede opstap om intern met digitale burgerparticipatie te leren werken.
Houd er wel rekening mee dat de meest waardevolle participatieprocessen – voor zowel de gemeente als de inwoners – uiteindelijk vroeg in de beleidscyclus plaatsvinden. Dan heb je immers de kans om beleid te co-creëren. Idealiter werkt het bestuur hiernaartoe en worden er uiteindelijk inspraakmogelijkheden aangeboden tijdens de hele beleidscyclus.