Burgerraden zijn zo oud als de democratie zelf, maar krijgen de laatste jaren aanzienlijk meer aandacht. Ze worden regelmatig genoemd als oplossing voor de lastigste beleidsdebatten én het dalende vertrouwen in democratische instellingen.
De burgerraad, of het burgerpanel, stamt uit het oude Athene. Mannen werden er willekeurig geselecteerd om deel te nemen aan grote debatten over het lokale bestuur. Tegenwoordig gebruiken we bij burgerraden nog steeds willekeurige selectie, en ook het basisprincipe is niet veranderd: een groep willekeurig gekozen mensen diepgaand laten debatteren en zo de besluitvorming ondersteunen. Gelukkig kunnen nu wel mensen van elke leeftijd, opleidingsniveau en gender meedoen.
Waarom is de burgerraad zo relevant?
Als een reactie op de vele collectieve shifts en veranderingen waar we in de 21ste eeuw mee geconfronteerd werden, raakt onze samenleving steeds meer gepolariseerd. Het vertrouwen in de democratische systemen en instituties brokkelt af, gevoelige debatten worden steeds feller en communities raken steeds meer verdeeld. Dit leidt tot diepgewortelde gevoelens van vervreemding en ontevredenheid. Volgens cijfers van de Verenigde Naties neemt het vertrouwen in de nationale overheden in West-Europa al af sinds de jaren 70. Als we deze problemen willen aanpakken en vooruitgang willen boeken op de grote uitdagingen van deze tijd, moeten we een gemeenschappelijke basis vinden.
Een burgerraad is een goede manier om de kloof tussen verschillende communities te dichten. Burgerraden stimuleren een gezonde uitwisseling van ideeën en perspectieven en nemen deze verschillen rechtstreeks op in het opstellen en uitvoeren van beleid. Burgerraden en -panels zijn erg geschikt voor het bevorderen van communicatie tussen groepen en het zoeken naar gedeelde belangen, en promoten tegelijk een cultuur van inclusie, diversiteit en respect. Ze vormen dan ook een uitgelezen kans om gevoelige en beladen debatten aan te pakken.
Enkele belangrijke voordelen van de burgerraad zijn:
- het stimuleren van gezonde en opbouwende dialogen en discussies over gevoelige onderwerpen;
- deelnemers helpen om bepaalde complexiteiten en compromissen in beleidsdilemma’s beter te begrijpen;
- gevoelige onderwerpen laten aanpakken door inwoners die niet wakker liggen van herverkiezing;
- innovatieve oplossingen bedenken die geworteld zijn in collectieve intelligentie;
- het versterken van het democratische weefsel van lokale community’s.
Hoe werkt een burgerraad?
Ten eerste staan de omvang en duurtijd van een burgerraad niet vast. Deze worden bepaald aan de hand van de grootte van je lokale community en het aantal te bespreken onderwerpen. Over het algemeen bestaat een burgerraad uit minstens 100 mensen die gedurende 18 weken samenkomen. Een burgerpanel of jury bestaat vaak uit minder dan 50 mensen die voor een kortere periode samenzitten. Als lokale overheid begin je dus best met het bepalen van de omvang, focus en belangrijkste doelen van je proces.
Potentiële leden van een burgerraad of burgerpanel worden willekeurig geloot, zodat het proces eerlijk verloopt. Daarna volgt een tweede steekproef. Het is de bedoeling dat de geselecteerde deelnemers een goede afspiegeling vormen van de bredere samenleving op vlak van leeftijd, opleidingsniveau, etniciteit en gender. Zo zorg je voor een breed scala aan standpunten en meningen, inclusief die van de traditioneel minder gehoorde bevolkingsgroepen.
Omdat de geselecteerde deelnemers hoogstwaarschijnlijk geen experts ter zake zijn, krijgen ze informatie en hulp om de materie vanuit alle invalshoeken te leren begrijpen. Denk bijvoorbeeld aan vergaderingen met concurrerende belangengroepen, het horen van mensen die door mogelijke veranderingen worden getroffen en Q&A sessies met experts. Dit is nodig om ervoor te zorgen dat iedereen een gelijkwaardige basis heeft en alle argumenten op een objectieve manier kan afwegen.
De burgerraad in actie
Ierse burgerraden in 2014 en 2017 zorgden voor een referendum over het homohuwelijk en het schrappen van het 8ste amendement, dat abortus verbood. Deze twee grondwetswijzigingen behandelden maatschappelijk gevoelige thema’s die politici lange tijd vermeden hadden, en tonen aan hoe impactvol burgerraden kunnen zijn in het aanpakken van belangrijke beleidsthema’s. In Frankrijk riep president Macron na de gele hesjes-beweging en de Youth4Climate-marsen een burgerraad bijeen om maatregelen te treffen tegen de klimaatverandering. In de Duitstalige regio van België werd dan weer een permanente burgerraad opgezet, die inwoners toelaat om bottom-up de beleidsagenda te bepalen.
De stad Gent versterkte haar grootschalige burgerbegroting met een deliberatief proces om traditioneel ondergerepresenteerde buurten extra te betrekken. In de buurten Muide-Meulestede-Afrikalaan en Drongen zette de stad buurtpanels op. Eerst werden 500 mensen door loting geselecteerd en telefonisch gecontacteerd. Om een sterke vertegenwoordiging van de bredere populatie te garanderen, stelde het bestuur de nodige vragen over familiesamenstelling, opleidingsniveau en andere persoonlijke kenmerken. Op basis van deze antwoorden werden 20 vertegenwoordigers uitgekozen die het meeste diversiteit boden op vlak van leeftijd, culturele en sociale achtergrond, gender enzovoort. Tussen november 2020 en december 2021 kwamen deze buurtpanels regelmatig samen. Ze gingen in overleg met mensen die initiatieven en ideeën voor de burgerbegroting aandroegen, en gaven advies op basis van het specifieke DNA van hun buurt. Dit zorgde ervoor dat alle ideeën binnen het Wijkbudget ook effectief een draagvlak hadden binnen verschillende gemeenschappen, en dat de potentiële uitvoering vlotter zou verlopen.
Klaar om aan de slag te gaan?
Laat je inspireren:
