Burgerberaden zijn zo oud als de democratie zelf, maar krijgen de laatste jaren aanzienlijk meer aandacht. Ze worden regelmatig genoemd als oplossing voor de lastigste beleidsdebatten én het dalende vertrouwen in democratische instellingen.
Het burgerberaad, of burgerpanel, stamt uit het oude Athene waar mannen willekeurig werden geselecteerd om deel te nemen aan grote debatten over de openbare orde. Anno nu gebruiken we bij burgerberaden nog steeds willekeurige selectie, maar gelukkig kan iedereen nu meedoen. Met mensen van elke leeftijd, opleidingsniveau en gender. Maar het basisprincipe is niet veranderd: een groep willekeurig gekozen personen diepgaand laten debatteren en daarmee openbare besluitvorming ondersteunen.
Waarom zijn burgerberaden nu relevant?
Zoals je weet raakt de maatschappij steeds meer gepolariseerd, bijvoorbeeld door globalisatie, verschuivende machtsverhoudingen en vaccinatieprogramma’s. Het vertrouwen in de democratie en de bijbehorende instellingen brokkelt af, gevoelige publieke debatten worden steeds feller en communities raken steeds meer verdeeld. Dit leidt tot diepgewortelde gevoelens van vervreemding en ontevredenheid.
In de afgelopen decennia daalde het vertrouwen in de politiek enorm. Tijdens het kabinet-Kok II in 1998 had 80% van de Nederlanders vertrouwen in de overheid. Inmiddels is dat gedaald tot onder de 50% en politici scoren zelfs minder dan 40%. Overal in West-Europa zijn vergelijkbare cijfers. In de VS is het vertrouwen in de regering sinds 1958 zelfs gedaald van 73% tot een pijnlijke 24% in 2021.
Als we deze problemen willen aanpakken en vooruitgang willen boeken op de grote uitdagingen van deze tijd, moeten we een gemeenschappelijke basis vinden.
Voordelen van een burgerberaad
Burgerberaden kunnen helpen de kloof te overbruggen door een gezonde uitwisseling van ideeën en perspectieven te bevorderen en door deze ideeën terug te laten komen bij het opstellen en uitvoeren van overheidsbeleid. Burgerberaden zijn bijzonder effectief in het versterken van gesprekken tussen groepen en het verkennen van gedeelde belangen. En tegelijkertijd bevorderen ze een cultuur van inclusie, diversiteit en respect. Juist daarom zijn ze zo geschikt om gevoelige en beladen debatten te voeren. Denk aan klimaatmaatregelen, bezuinigingen of gebiedsontwikkeling.
Enkele belangrijke voordelen van burgerberaden zijn:
- Het stimuleren van gezonde en constructieve gesprekken en discussies over gevoelige onderwerpen.
- Deelnemers helpen de complexiteit en de afwegingen bij beleidsdilemma’s te begrijpen.
- Mensen in staat stellen moeilijke vraagstukken aan te pakken zonder zich zorgen te hoeven maken over herverkiezing.
- Het bedenken van innovatieve oplossingen dankzij de collectieve intelligentie.
- De (lokale) democratie versterken.
Hoe werkt een burgerberaad?
Potentiële leden van een burgerberaad of burgerpanel worden willekeurig geselecteerd zodat het proces eerlijk verloopt. Doorgaans reageren universitair opgeleide mensen hier vaker op dan praktisch opgeleide mensen. Daarom volgt onder de inwoners die mee willen doen een tweede steekproef, waarbij je zorgt dat de geselecteerde deelnemers een goede afspiegeling van de maatschappij zijn wat betreft leeftijd, opleidingsniveau, etniciteit en gender. Zo zorgt je voor een breed scala aan standpunten en meningen, inclusief die van de traditioneel minder goed gehoorde bevolkingsgroepen.
De geselecteerde deelnemers zijn waarschijnlijk geen experts op het onderwerp van het burgerberaad. Daarom krijgen ze informatie en hulp om de materie vanuit alle invalshoeken te leren begrijpen. Denk bijvoorbeeld aan vergaderingen met concurrerende belangengroepen, het horen mensen die door mogelijke veranderingen worden getroffen en door vraag-en-antwoordsessies met experts.
Voorbeelden van burgerberaden
Burgerberaden werken goed op regionaal, gemeentelijk of zelfs op buurtniveau. Zo organiseerde de gemeente Amsterdam in 2021 een ‘mini-burgerberaad’, waarbij honderd inwoners de gemeente adviseerden over extra klimaatmaatregelen. En ook in 2021 kreeg de gemeente Zeist dankzij een burgerberaad een sluitende begroting waarbij de inwoners met plannen kwamen voor een miljoenenbezuiniging.
Prioriteiten stellen in Londen
De afgelopen jaren werkte CitizenLab samen met het Londense stadsdeel Newham. De overheid organiseerde daar burgerberaden voor iedereen die in het gebied woonde of werkte. Zij mochten zelf de lokale prioriteiten vaststellen. Ook vormde men werkgroepen van bewoners, raadsleden en andere plaatselijke stakeholders om projecten van begin tot eind te begeleiden en ervoor te zorgen dat de uitvoering daadwerkelijk past bij de lokale behoeften van de community.
In de eindfase van het project waren 82 projecten gekozen, waaronder volkstuinen, groene snelwegen, jeugdprogramma’s, veiligheid in de buurt en pop-up markten. Omdat de community zelf de belangrijkste uitdagingen bepaalde, werkte iedereen lokaal samen aan zinvolle verandering. Dit past bij de basisprincipes van buurtwerk.
Klaar voor de start?
Lees verder voor extra inspiratie:
- [BINNENKORT] Gids: Zo start je in jouw gemeente met een burgerberaad
- How the London Borough of Newham used community assemblies to identify local priorities (EN)
