Nederland moet van het gas af. Uiteindelijk komt de overgang naar duurzame warmte bij iedere inwoner in huis en bij elke ondernemer in het pand. We moeten woningen en panden aanpassen en isoleren. En voor alle zonnepanelen en warmtepompen verzwaren we de elektriciteitsnetten.
Kortom, een grote transitie die bij iedereen diep ingrijpt in het dagelijks bestaan. Dat slaagt dus alleen in samenwerking met alle inwoners. Maar hoe betrek je hen bij ingewikkelde projecten? Participatie-expert Meike van de Linde van de WarmteTransitieMakers deelt haar inzichten.
Om te beginnen: waarmee helpt de WarmteTransitieMakers?
“Wij zijn een adviesbureau op het gebied van duurzame warmte. Wij helpen gemeenten, woningcorporaties en energiecorporaties met integraal advies over hoe je van het gas af kunt. Onze technische tak berekent simpel gezegd waar je de alternatieve warmte vandaan kunt halen en hoeveel energie je kunt besparen. We brengen het hele proces in kaart en begeleiden en bewaken dit. Daarbij hoort ook het betrekken van inwoners en andere stakeholders: participatie.”
“Uiterlijk in 2050 moet heel Nederland aardgasvrij zijn. Gemeenten hebben hiervoor in de afgelopen jaren een visie opgesteld, de Transitievisie Warmte. Hierin staat op hoofdlijnen waar ze staan en wat er moet gebeuren. Wij hebben veel van die visies voor en met gemeenten opgesteld. En nu helpen wij bij de vervolgstap, namelijk daadwerkelijk de wijken in, aan de slag. Daar hoort natuurlijk ook weer veel techniek bij, maar vooral ook het bij elkaar brengen van de partijen: stakeholders, ondernemers, inwoners.”
Vertel, hoe beginnen jullie met participatie van inwoners voor zo’n groot project?
“Als eerste leggen we contact met de koplopers in de buurt. Dit zijn mensen die de transitie boeiend vinden en er misschien al wel mee bezig zijn. Hoe je hen vindt? Ik ga letterlijk de buurt in en kijk wat er al gebeurt, op zoek naar waar ‘energie’ zit in de wijk.”
“Ik bel dan bijvoorbeeld aan bij mensen van een energiecoöperatie of mensen met zonnepanelen, omdat zij zelf al in actie gekomen zijn in de energietransitie. Of ik zoek naar lokale clubjes, bijvoorbeeld mensen die een gezamenlijke buurttuin hebben of samen koken. Via hen hoop ik contact te maken met hun netwerken. Mensen horen graag van vrienden en buren hoe het zit. Via scholen kun je ook jongeren betrekken.”
Hoe zorg je ervoor dat een bredere groep mensen meedoet?
“Natuurlijk moet je om te beginnen zorgen dat je basisinformatie begrijpelijk en vindbaar op een site staat. Zodat iedereen die wil, die kan vinden. En dan samen met de koplopers bouwen we aan een community. Dat betekent vooral in het begin heel veel persoonlijk contact, gesprekken en interviews met mensen in de wijk.”
“We laten ons graag door hen vertellen wat in een wijk of buurt goed werkt. We organiseren kleinschalige thematafels, met ruimte voor alle vragen. Is er een goed bezochte markt? Dan ga je daar staan, maar niet één keer, vele keren, week na week. Of we gaan met een koffiekar op een drukke plek staan.”
“We zoeken vaak ook iets wat reuring veroorzaakt. Bijvoorbeeld een DuurzaamheidsKaravaan waar we ook activiteiten organiseren voor kinderen, met zo’n circusgevoel. En onlangs heb ik contact gehad met een kunstenaar die heel toffe, nieuwe ideeën heeft, zoals een luisterpaal waar iedereen zijn verhaal kwijt kan. Zo bereik je verschillende mensen en ontstaat er ook dat gevoel van: hé, wat gaat er gebeuren?”
“Mensen zetten alleen stappen als ze je vertrouwen, dat is de kern van onze aanpak. Als dat vertrouwen er niet is, gaan de hakken in het zand. Zorg er dus voor dat inwoners de juiste informatie over de warmtetransitie kunnen vinden. Geef ook informatie over de betaalbaarheid, zeker met de hogere energieprijzen is dat belangrijk.”
Wat zijn typische uitdagingen bij participatie in de warmtetransitie?
“De warmtetransitie speelt zich deels letterlijk af achter ieders voordeur. Neem daarom de tijd om elkaar te leren kennen en een relatie op te bouwen. Hiervoor moet je op een of andere manier zien dat je iedereen bereikt. En dat gaat niet vanzelf, denk alleen al aan de vele verschillende nationaliteiten, talen en culturen die ons land rijk is. En de vele kanalen die allemaal zo hun eigen taal en stijl hebben.”
“Er zijn dus genoeg uitdagingen, maar ook heel veel kansen. Je komt bij mensen binnen. Je kunt als je wilt, zien en horen waar de zorgen en wensen zitten. Dit zitten heus niet altijd bij die warmtetransitie, die zitten op lekkage in de slaapkamer of een kind waarmee het niet goed gaat. Of eenzaamheid, armoede en schulden. Dus mijn advies is altijd: wees daarop als gemeente voorbereid en haak dáárop in. Sterker nog, maak het je speerpunt. Dan verduurzaam je in alle opzichten en maak je een wijk toekomstbestendig.”
Wat zijn belangrijke lessen voor participatie voor de warmtetransitie?
“Er is heel veel over te zeggen, maar laat ik er in ieder geval drie noemen. Om te beginnen: de gemeente heeft de regie in de warmtetransitie. En we hebben gezegd: participatie van inwoners en ondernemers is topprioriteit. Dan moet je daar je organisatie en je organisatiecultuur op inrichten.”
“Besef dit als gemeente, want als inwoner heb je vaak met verschillende diensten te maken. Dan krijg je een brief dat over twee jaar de straat misschien open moet voor een warmtenet. Twee weken later volgt een brief dat over een maand de straat open gaat voor het riool. Of er is een actie voor collectieve aankoop van zonnepanelen vanuit het energieloket, maar als je dan wilt starten blijkt het niet te mogen van de welstandcommissie. Dat roept onrust op. Breng dus ook bij de gemeente intern de mensen bij elkaar en stem de communicatie op elkaar af.”
“Het tweede punt: zorg ervoor dat er een centraal platform is waar alle informatie op staat. Hou dit op één plek, zodat inwoners niet verdwalen in een wirwar aan bronnen. Je kunt dan ook nog makkelijker de informatie up-to-date houden. Maak dit platform extra aantrekkelijk door genoeg nieuwe content te delen, zowel video’s als tekst. Zo krijg je mensen sneller mee.”
“En mijn derde punt: maak het samen leuk, laagdrempelig en toegankelijk. Dat kan. Het is al lastig genoeg. Dus zoek de vonk, daar waar de vreugde zit van samen iets groots voor elkaar krijgen: onze wereld toekomstbestendig maken. Dat is toch machtig mooi!”
