Społeczności na całym świecie przejawiają rosnącą potrzebę bezpośredniego udziału w podejmowaniu decyzji zarówno na szczeblu lokalnym, jak i ogólnonarodowym.
Zaangażowanie społeczności lokalnych staje się coraz częściej istotnym elementem funkcjonowania samorządów. I nie chodzi tylko to, że jest to nieodłączny element systemu demokratycznego, ale również dlatego, że – jak się okazuje – pomaga administracji określić priorytety społeczności, podejmować trafniejsze decyzje i zwiększać zaangażowanie.
Ale od czego zacząć? Pierwszą rzeczą, o której należy zdecydować, jest zawsze cel projektu partycypacyjnego. Chcesz powiadomić społeczność o konkretnej decyzji czy nadchodzącej inwestycji? Czy potrzebujesz opinii na temat wcześniej ustalonego planu? Czy prosisz o pomysły lub zdanie mieszkańców? A może organizujesz wieloetapowy proces współtworzenia rozwiązań razem ze społecznością? Jako władza lokalna możesz zdecydować, w jakim stopniu wyniki zaangażowania społeczności będą miały wpływ na ostateczną decyzję. Innymi słowy, możesz określić na jakim szczeblu drabiny partycypacji obywatelskiej Sherry’ego Arnstein’a (opracowanej w 1969 r.) znajduje się Twój projekt.
Im niżej na drabinie znajduje się projekt, tym większego zaangażowania wymaga z Twojej strony. Z drugiej strony, należy pamiętać, że wyższy poziom zaangażowania jest wprost proporcjonalny do stopnia zaufania, jakim społeczności darzą swoich przedstawicieli. Im więcej wpływu zdecydujesz się przekazać społeczności, tym bardziej mieszkańcy będą uważać, że Twoja administracja jest w stanie podejmować decyzje w imię wspólnego dobra.
Więc, chcesz zaangażować swoją społeczność? Spójrz na poszczególne szczeble drabiny i uświadom sobie, co się z nimi nimi wiąże.
1. Informacja: sine qua non (warunek konieczny i niezbędny) demokracji
Zacznijmy od podstaw: przejrzyste i istotne informacje, które każdy wybrany przedstawiciel jest naturalnie winien swoim wyborcom. Lokalna administracja zobowiązuje się do informowania społeczności i przedstawiania przystępnej argumentacji na temat przyszłych lub wdrażanych decyzji i polityk poprzez lokalną prasę, plakaty, media społecznościowe lub aktualizacje na stronie internetowej miasta.
Na najwyższym szczeblu są istotne, aktualne, przejrzyste informacje, które każdy wybrany samorządowiec jest naturalnie winien swoim wyborcom. Lokalna administracja zobowiązuje się do informowania społeczności i przedstawiania przystępnej argumentacji na temat przyszłych lub wdrażanych decyzji lub polityk poprzez lokalną prasę, plakaty, media społecznościowe lub aktualizacje na stronie internetowej miasta.
Gmina Rueil-Malmaison (??) wykorzystała swoją platformę uczestnictwa online jako centralny punkt do informowania społeczności o działaniach i środkach izolacyjnych podczas pandemii COVID-19. W czasie, gdy kraj był zamknięty, okazało się, że był to świetny sposób na zapewnienie łatwego dostępu do ważnych informacji członkom społeczności i utrzymanie z nią łączności.
2. Konsultacje: zbieranie opinii
Projekt, który przechodzi do fazy konsultacji, oznacza zapytanie społeczności o pomysły lub opinie na temat konkretnych decyzji i planów. Zazwyczaj odbywa się to poprzez zbieranie pomysłów, ankiety, spotkania sąsiedzkie, przesłuchania publiczne lub grupy fokusowe.
Konsultacje mogą być niezawodnym sposobem na zaangażowanie społeczności i zwiększenie poparcia dla podejmowania decyzji – pod jednym zasadniczym warunkiem. Muszą one zostać uwzględnione przy podejmowaniu konkretnych działań i zmian w polityce. Powodem, dla którego konsultacje zajmują niewysokie miejsce na drabinie zaangażowania, jest to, że trudno jest zmierzyć, w jakim stopniu wkład społeczności zostanie wzięty pod uwagę. Załóżmy, że zebrany wkład nie ma rzeczywistej mocy wpływania na kierunek działań administracji. W takim przypadku służą one jedynie jako zasłona dymna do podejmowania z góry określonych decyzji i trudno je w ogóle uznać za zaangażowanie. Dlatego przy organizowaniu projektu konsultacyjnego niezwykle ważne jest, aby udzielić informacji zwrotnej i w przejrzysty sposób przekazać, jak udział społeczności lokalnej zostanie uwzględniony w podejmowaniu decyzji.
Aby ukształtować priorytety dla lokalnych społeczności, UNICEF przy pomocy platformy CitizenLab przeprowadził zakrojone na szeroką skalę badanie mające na celu sprawdzenie, jakie kwestie są najważniejsze dla dziewcząt w wieku 14-18 lat w krajach Ameryki Łacińskiej i Karaibów (LAC). W badaniu wzięło udział ponad 1400 dziewcząt. Ich wkład zostanie wykorzystany w celu poinformowania UNICEF o przyszłych decyzjach na poziomie regionalnym, krajowym i instytucjonalnym.
3. Zaangażowanie: proces o dwóch kierunkach
Na tym szczeblu zaangażowania obywatelki i obywatele mają bardziej znaczący wpływ na podejmowanie decyzji. Samorząd aktywnie angażuje społeczność poprzez (internetowe) warsztaty, grupy fokusowe, rady doradcze czy budżety partycypacyjne. Zaangażowanie wykracza poza zwykłe badanie opinii – ustanawia dwukierunkowy przepływ komunikacji i stymuluje interakcję.
Na tym poziomie pełna odpowiedzialność nadal spoczywa w rękach samorządu. Podczas gdy administracja może aktywnie angażować swoją społeczność i autentycznie rozważać dany wkład, ostateczna decyzja należy do nich.
Lancaster, PA (??) zaangażowało swoją społeczność w trudną rozmowę na temat bezpieczeństwa publicznego i policji. Zorganizowano sesje odsłuchowe na temat rekrutacji następnego szefa policji w mieście, upewniając się, że społeczność może wypowiedzieć się na temat procesu zatrudniania. Na dodatek, ustanowili również grupę roboczą Wspólnoty i Policji z uprawnieniami do obradowania nad kwestiami takimi jak użycie siły, formularze skarg cywilnych i kamery osobiste przy mundurach.
4. Współtworzenie: wspólna praca na równych prawach
Na czwartym szczeblu drabiny zaangażowania decyzja jest wspólną (prawie) odpowiedzialnością lokalnej administracji i społeczności. Członkowie społeczności i wybrani przedstawiciele pracują razem, aby znaleźć wykonalne rozwiązania, opracować plany działania i wdrożyć projekty. Często odbywa się to za pośrednictwem wspólnych rad politycznych lub grup społecznych.
W Londynie (??), dzielnica Newham rozpoczęła 12-miesięczny cykl zgromadzeń społeczności lokalnych dotyczących szeregu lokalnych wyzwań. 360 000 członków społeczności miało okazję pomóc w ustaleniu priorytetów, opracowaniu wspólnej wizji dla dzielnicy oraz bezpośrednio wpłynąć na podejmowanie lokalnych decyzji. Ponad 500 członków społeczności zapisało się do współtworzenia swojej dzielnicy.
5. Upodmiotowienie: społeczność nadaje kierunek rozwoju
Najwyższy poziom zaangażowania społeczności występuje wówczas, gdy pełna odpowiedzialność za podejmowanie decyzji spoczywa na społeczności, a nie na władzach. W tym scenariuszu członkowie społeczności mają prawo weta, co oznacza, że administracja musi brać pod uwagę priorytety społeczności. Taki stopień zaangażowania społeczności rzadko jest osiągany w praktyce, ponieważ wymaga znacznych zasobów i poczucia całkowitego zaufania.
Choć nie jest to czysty przykład tego piątego szczebla, Stirling w Szkocji (??) jest całkiem blisko. Poprzez włączenie petycji jako opcji zaangażowania, lokalna społeczność może dzielić się pomysłami i propozycjami, które podążają za jasną mapą drogową (potencjalnej) akceptacji. Do tej pory dwa pomysły realizowane przez społeczność zostały umieszczone w porządku obrad rady.
Zaangażowanie społeczności lokalnej może być realizowane na różnych poziomach, przy różnych celach i rezultatach. Każdy z pięciu szczebli drabiny ma swoje właściwości i mocne strony, ale każdy z nich ma też swoje własne niuanse i złożoność. Aby czerpać z długoterminowych korzyściami płynących z zaangażowania i współdecydowania, warto wznosić się stopniowo poprzez projekty o zróżnicowanym poziomie ważności budując wzajemne kulturę wzajemnego zaufania władz samorządowych ze społecznością lokalną.
