De Vlaamse regering heeft een voorontwerp van decreet goedgekeurd dat de lokale verkiezingen in 2024 er helemaal anders laat uitzien. Het doel: de lokale democratie verder versterken.
Zo verdwijnen onder meer de opkomstplicht en de invloed van de lijststem, en komt er een meer rechtstreekse verkiezing van de burgemeester. Het wordt dus belangrijker dan ooit voor lokale politici om het vertrouwen en de steun van burgers te winnen, en dat nog tijdens deze legislatuur. Dat kan onder andere door inwoners meer inspraak te geven en bij het beleid te betrekken via burgerparticipatieprojecten.
Stemmen wordt nu echt een recht
Inwoners zullen bij de komende gemeenteraads- en provincieverkiezingen niet langer verplicht zijn om naar de stembus te gaan. Met andere woorden: ze gaan in de toekomst stemmen omdat ze het belangrijk vinden, niet omdat ze verplicht worden. Als lokaal politicus zal je hen eerst moeten overtuigen waarom stemmen belangrijk is, en pas daarna om op jou of jouw lijst te stemmen.
Transparantere coalitievorming
Daarnaast verandert de manier waarop de burgemeester wordt aangeduid. Vanaf 2024 wordt de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen in de grootste fractie automatisch burgemeester. Bovendien krijgt de lijsttrekker van de grootste lijst veertien dagen lang een exclusief initiatiefrecht om een coalitie te vormen.
Ten slotte verdwijnt ook de invloed van de lijststem. Nu is het zo dat kandidaten met weinig voorkeurstemmen toch verkozen raken omdat ze hoger op de lijst stonden. Dat gaat dan soms ten koste van kandidaten die een minder goede plek kregen, maar wel meer stemmen haalden. Vanaf 2024 zullen alleen nog de voorkeurstemmen bepalend zijn.
De Vlaamse regering wil op die manier afspraken achter de schermen, waarbij bedisseld wordt wie burgemeester wordt of waarbij partijen met een voorakkoord de grootste lijst buitenspel zetten, aan banden leggen.
Kortom: als je er niet in slaagt de inwoners van je stad of gemeente achter je keuzes te scharen, is de kans groot dat je bij de volgende lokale verkiezingen de afrekening voorgeschoteld krijgt.
Burgerparticipatie is een essentieel ingrediënt van lokale democratie
Top-down beleidsvorming, zoals die vandaag bestaat in de klassieke democratie, is achterhaald. Burgers willen zwaarder wegen op het beleid en uiten daarom steeds vaker hun bezorgdheden en meningen, ook buiten het stemhokje. Op sociale media, maar ook offline. Denk maar aan bewegingen als the Extinction Rebellion, de spijbelende tieners die in 2019 massaal op straat kwamen om klimaatmaatregelen te eisen, de Black Lives Matter-betogingen …
Door inwoners meer inspraak te geven en een continue dialoog te starten, kom je tegemoet aan die bekommernis. Bovendien hoef je dan niet langer in het donker te tasten rond beslissingen, maar kun je je beleid echt afstemmen op de wensen en noden van je gemeenschap. Stel je open voor hun vragen, bezorgdheden en ideeën en versterk zo samen je stad of gemeente. Resultaat: je verzamelt meer steun voor je beslissingen en wint het vertrouwen van burgers.
Ook de Vlaamse regering zag in dat burgerparticipatie essentieel is en besloot om het bovenaan haar prioriteitenlijst te zetten. Door kaderovereenkomsten te sluiten met aanbieders van participatieplatformen, zoals CitizenLab, is het voor steden en gemeenten veel eenvoudiger om een participatieproject op te starten. Dankzij deze overeenkomst moet je als lokale overheid immers niet langer een lang en moeizaam goedkeuringsproces doorlopen.
Ga zelf ook aan de slag met burgerparticipatie
Benieuwd hoe participatie eruit kan zien in jouw stad of gemeente? Onze experts tonen je met plezier de functionaliteiten van het CitizenLab-platform en enkele inspirerende voorbeelden van participatieprojecten bij onze klanten.
Lees ook: