De tijd van het typische horizontale beleid is zo stilaan voorbij. Burgers eisen steeds meer transparantie en willen zelf betrokken worden in de beleidsvorming.
Overal ter wereld zorgt deze shift voor verandering die door burgers gecreëerd en gedragen wordt. Of het nu via sociale media of via officiële overheidskanalen gebeurt, het wordt steeds makkelijker om steun te vergaren voor petities en burgerinitiatieven, en overheden zo tot luisteren te dwingen. Deze processen in lokale overheden integreren heeft het potentieel om democratieën te veranderen, betuigt onze mede-oprichter.
Daarom starten we een gloednieuw hoofdstuk op de CitizenLab-platforms: burgerinitiatieven.
Wat zijn burgerinitiatieven?
Het concept van burgerinitiatieven steunt op permanente bottom-up participatie. Dit soort participatie verschilt van de huidige aanpak van onze platforms. Tot nu toe werden er alleen ideeën verzameld rondom projecten geinitieerd door overheid. In plaats van alleen maar te kunnen reageren op een vastgelegede vraagd (bv. “welke kleur moeten de vuilnisbakken krijgen?”) kunnen burgers nu zelf initiatieven leiden (bv. “we willen de afvalophalingsroutes veranderen.”).
Burgerinitiatieven zorgen ervoor dat burgers op elk moment hun voorstellen kunnen neerpennen en er steun voor kunnen verzamelen. Ideeën die een vooraf gedefinieerde drempel bereiken (zoals een bepaald aantal reacties, stemmen, …) krijgen een plekje op de gemeentelijke agenda en een formeel antwoord over de uitkomst. Dialoog tussen alle betrokken partijen wordt hierbij verzekerd. Een initiatief kan een simpel verzoek zijn aan de gemeente, maar het kan de gemeente ook vragen om een ondersteunende rol te spelen spelen. Laten we een blik werpen op een fictief voorbeeld:
In de fictieve wijk Groenhoek wonen heel wat jonge gezinnen. Enkele ouders zijn bezorgd over de verkeerssituatie in de centrale straat. Ze willen graag analyseren hoe het verkeer er vandaag vloeit en experimenteren met tijdelijke, zelfgemaakte straatblokkades. Deze zouden het verkeer nog steeds doorlaten, maar de speel- en ontmoetingsplaatsen een stuk veiliger en aangenamer maken. De betrokken burgers zijn meer dan bereid om actie te ondernemen, maar hebben een formele goedkeuring van de gemeente nodig. Bovendien zouden ze de expertise van het departement mobiliteit en ambtenaren die samenwerken met lokale handelaars goed kunnen gebruiken.
Waarom zijn burgerinitiatieven belangrijk?
Burgerinitiatieven zorgen ervoor dat gemeenten makkelijk kunnen bijhouden welke thema’s hun burgers belangrijk vinden. Dat kan voortaan dus rechtstreeks op het participatieplatform. Burgers kunnen voorstellen indienen en zaken aankaarten die buiten de politieke agenda staan, en het debat starten over zaken die hen nauw aan het hart liggen. In zekere zin zijn burgerinitiatieven een meer gestructureerde versie van Facebookposts of de petities op sociale media die burgers sowieso al gebruiken om hun mening te laten horen. Alleen passen ze hier binnen een bestaand kader dat de ideeën meer gewicht geeft en makkelijker tot bij het gemeentebestuur brengt.
Burgerinitiatieven verzekeren wederzijdse communicatie tussen lokale overheden en hun burgers. Door het proces te implementeren op het participatieplatform maken gemeenten duidelijk dat ze ten allen tijde openstaan voor de stem van hun burgers, en geven ze hun burgers ook echt de kans om te wegen op de politieke agenda. Dit gaat verder dan de inbreng van een eenvoudige raadpleging, die beperkt is in focus en tijd.
Burgerinitiatieven leggen veel verantwoordelijkheid bij de burgers door ze voor elkaars ideeën te laten stemmen en te laten beslissen welk initiatief de drempels haalt. Omdat initiatieven doorgaans heel wat steun nodig hebben om de drempel te bereiken, moeten de ideeën burgers van verschillende politieke achtergronden kunnen overtuigen. Dit proces gaat dus verder dan traditionele participatie en stimuleert deliberatie tussen peers, wat volgens velen zorgt voor een dieper en rijker proces voor onze democratieën.
Hoe werkt het?
Kortom, gemeenten bepalen de regels. Zij kunnen beslissen om de functionaliteit van burgerinitiatieven op hun platform te implementeren. Als een initiatief aan alle eisen voldoet en de nodige drempels haalt, verbinden gemeenten zich ertoe om iets in ruil te doen. Dit kan een officiëel antwoord zijn, een plek op de gemeentelijke agenda of in de opkomende vergadering, of zelfs burgers de kans geven om hun eigen idee te komen voorstellen. Indien een initiatief de nodige drempels niet haalt eindigt het proces daar. Gemeenten houden steeds de touwtjes in handen, en het platform zorgt voor de nodige tools om alle activiteiten te beheren.
Lokale overheden die burgerinitiatieven willen implementeren horen duidelijke criteria op te stellen, en burgers duidelijk te laten weten wat ze kunnen verwachten. De belangrijkste punten zijn de volgende:
- Het aantal stemmen dat een initiatief moet halen om overwogen te worden. Dit wordt vaak uitgedrukt in een bepaald % van de bevolking (bv. 1-3% van de bevolking).
- De deadline om die stemmen te halen. Het is belangrijk dat hier genoeg tijd voorzien wordt om genoeg steun te verzamelen, maar dat de periode kort genoeg is om burgers te stimuleren om actief aan hun initiatieven te werken.
- De toelatingscriteria. Deze criteria worden gedeeld met iedereen die een initiatief wil opstarten. Initiatieven moeten van algemeen belang en niet-discriminerend zijn, en horen geen beledigende taal te gebruiken. Kostprijs kan een extra criterium zijn.
- De volgende stappen eens een initiatief de nodige drempel bereikt. Krijgt het initiatief automatisch een plekje op de agenda? Kunnen de burgers de relevante diensten binnen de gemeente ontmoeten? Voorziet de gemeente fondsen voor het idee? Deze stap duidelijk kaderen zorgt ervoor dat de verwachtingen voor iedereen op dezelfde lijn liggen.
