The Economist heeft net naar jaarlijkse gewoonte haar Democracy Index uitgebracht. Deze biedt een sombere kijk op onze Belgische democratie. België bestrijkt pas de 35ste plek wereldwijd, achter landen als Italië, Indië, Botswana… en Trumps Verenigde Staten. Daarmee gaan we maar liefst 9 plekken achteruit tegenover vorig jaar.
In tegenstelling tot onze buurlanden wordt België niet beschouwd als een volledige democratie, maar als een gebrekkige. Wat kan er dan zo verkeerd zijn? België scoort barslecht op politieke participatie, hetgeen in schril contrast staat met de andere Europese democratieën.
Geringe politieke participatie
Met een score van 5 op 10, is België Europa’s slechtste leerling op gebied van politieke participatie. Enerzijds vindt men hiervoor een verklaring bij het lage percentage aan lidmaatschap in politieke partijen (amper 4.85% van het electoraat in 2010 volgens een ULB-studie) en middenveldorganisaties. Maar ook de algemene politieke interesse ligt lager dan elders. Een ander belangrijk meetinstrument van politieke participatie is de opkomst bij verkiezingen… tenzij er nog stemplicht rest. Een recente peiling toont echter aan dat maar liefst 36% van de Belgen even gelukkig zou zijn zonder stemrechten. We dienen ook kritisch te zijn voor onze overheden. Zij spelen uiteindelijk een onontbeerlijke rol in het ondersteunen van burgerparticipatie.
De stem van de burger
De demos is beroofd van haar democratie. Het publiek debat is geheel geconfisqueerd door de politiekers, aldus The Economist. Dit disfunctioneren leidt ertoe dat de samenleving tegen haar eigen belangen handelt om zich zo los te maken van het establishment. De Brexit en Trumps verkiezing zijn hier mooie voorbeelden van. Met een dergelijke ongeziene bedreiging voor onze democratie, heerst het gevaar dat politici niet meer geloven in intelligente beslissingen van haar burgers. Het nodige antwoord is juist het tegengestelde: nét meer burgerinspraak in beleidsvoering. Democratieën komen niet aan hun einde wanneer ze te ‘democratisch’ worden; ze komen ten val wanneer de demos ertussenuit wordt gelaten. De missie voor alle politieke leiders moet nu zijn om betere manieren te vinden om met burgers in dialoog te gaan.
Op naar verbetering
De zorgwekkende situatie in België vereist snelle (re)actie. We zijn genoodzaakt om van onze overheden organisaties te maken die werken mét de burgers, niet alleen voor de burgers. Daarvoor hebben we nood aan een meer open overheid. Uiteraard lijkt het een hele opgave om, vanuit de positie waarin we vandaag staan, participatie terug nieuw leven in te blazen. Maar blijven stilstaan mag geen optie zijn.
Verandering is namelijk mogelijk als we goed in rekening nemen wat anders moet. Er zijn drie grote tekortkomingen in hoe participatie vandaag gevoerd wordt. Eén, huidige inspraakmogelijkheden ontbreken vaak de structuur om te verzekeren dat stemmen worden gehoord en gepaste feedback wordt aangeboden. Twee, onze drukke agenda’s laten ons niet toe om onze stem te laten horen via tijdrovende activiteiten. Hierdoor blijven jongeren vaak ongehoord. Drie, samenwerking tussen burgers blijft beperkt doordat bijdragen vaak direct naar de top worden getransfereerd. Bij een collaboratief participatieproces speelt de overheid een rol als facilitator.
Civic tech schiet te hulp
De toolbox voor een sterkere democratie in de 21ste eeuw biedt een antwoord op voorgaande tekortkomingen. Civic tech —een term die in het buitenland al rijkelijk wordt gebruikt en verwijst naar technologie die helpt bij het versterken van burgerengagement— kan daarbij te hulp schieten door participatie laagdrempeliger te maken. In tijden waarin we permanent door real-time informatie omgeven worden, verwachten we ook met onze lokale overheden een sterkere en transparantere digitale dialoog.
Burgers gaan zich namelijk niet engageren met enkel een eenrichtingsstroom aan informatie en consultatie. Pas wanneer men ook de mogelijkheid krijgt om inhoudelijk te participeren door meningen en ideeën te delen, te stemmen voor of tegen bepaalde voorstellen en bij te dragen aan lopende projecten, dan kunnen er mooie dingen gebeuren. Deze verandering hoeft niet gepaard te gaan met het bouwen van dure en complexe oplossingen; er zijn genoeg gebruiksklare tools beschikbaar om het warm water niet te moeten heruitvinden. Nu is het tijd dat onze politici het leiderschap tonen om verandering te omarmen en zich open te stellen naar hun medeburgers.