Niniejszy artykuł dedykuję wszystkim urzędniczkom i urzędnikom, którzy z oddaniem i wiarą każdego dnia pracują na rzecz poszerzania kultury dialogu, uczestnictwa w ich własnych społecznościach.
Zechciej kultury dialogu na serio
Drzemie w nas potężny potencjał: miliardy baryłek innowacyjności, kreatywności i najlepszej woli. Mamy w sobie przyszłe rozwiązania naszych dzisiejszych problemów. Aby rozwiązania mogły się ujawnić potrzebują warunków: kultury wymiany, dialogu i interakcji. Tu w Polsce, w twojej gminie, w Twoim mieście, drzemią surowce, które czekają tylko na to, aż ktoś je wydobędzie.
Wystarczy, że zechcesz.
Zaszczepianie kultury partycypacja trzeba tylko wykonać zgodnie ze sztuką. Jak ogrodnik, który zna swoją pracę. Wie, kiedy siać, kiedy podlewać, jak nasłonecznić. Jest cierpliwy i wie, że ziemia zawsze daje plon. Najlepsze, że wiedza o tym, jak tego dokonać, jest dostępna i nie trzeba tego wymyślać od nowa.
Wystarczy, że nam zaufasz. Przykładów działania, znajdziesz bez liku. W samym CitizenLab na liczniku jest 300 i rośnie. Jesteśmy społeczeństwem tak samo zdolnym do partycypacji, deliberacji i osiągania konsensusu jak Belgowie, Anglicy, Francuzi, Duńczycy, Chillijczycy, czy Austriacy. Genetycznie, intelektualnie i pod każdym innym względem, niczego nam nie brakuje.
Chyba, że wolisz uważać inaczej.
Jak mawiają: kto nie chce, znajdzie wytłumaczenie, kto chce, znajdzie sposób.
Zgoda. Dialog nie jest w Polsce kompetencją najwyższej próby. Ale wszystkiego można się nauczyć. Ale żeby się nauczyć trzeba zacząć się uczyć. Zrobić ten pierwszy krok do kultury partycypacji. Jak uczy łacińska sentencja, dimidium facti, qui coepit, habet – połowy dokonał kto zaczął.
Oto nie jeden, ale aż pięć kroków do zbudowania żywej, konstruktywnie dyskutującej, nastawionej na rozwiązania społeczność w Twoim mieście.
Krok 1: Podejmij decyzję
Podjęcie decyzji to kluczowy dla wszystkich celowych działań akt. Decyzja to z łacińskiego decisionem słowo, którego rdzeń oznacza tyle co odcięcie. Innymi słowy decyzja to nic innego, jak odcięcie, zabicie wszelkich innych ewentualności. Podejmuję decyzję, że w to wchodzę. I już. Inna opcja nie wchodzi w grę.
Decyzja ta musi zostać podjęta na najwyższym szczeblu. Bez woli politycznej, nawet najbardziej entuzjastyczny zespół w ratuszu nie będzie w stanie skutecznie działać. Decyzja o dialogu ze społecznością to zobowiązanie włączające głos mieszkańców, a to wymaga uwagi i wrażliwości jego włodarzy. Na początku może to wyglądać jak dodatkowy obowiązek, ale w praktyce faktyczne słuchanie mieszkańców po prostu “robi politykę”. Umiejętność słuchania i rozmowa ze społecznością tworzy gotowe plany działań i buduje zrozumienie dla wydatków budżetowych w społeczeństwie, zaś transparentność procesu niweluje sprzeciw i kontrowersje na późniejszych etapach.
Podejmując decyzję o wdrożeniu kultury partycypacji podejmujesz zobowiązanie, że będziesz uczyła się dialogu z mieszkańcami. Robisz to, bo chcesz lepiej służyć mieszkańcom. Dzięki temu Twoja społeczność będzie lepiej rozumiała Twoje uwarunkowania, w tym działania innych organów państwa i ich szczebli. Dając, otrzymujesz. Słuchając ze zrozumieniem, docierasz z tym, co ważne dla Ciebie.
Krok 2: Zbuduj zespół ds. partycypacji
Współdecydowanie z mieszkańcami oznacza integrację działań wszystkich części ratusza odpowiedzialnych za dialog z mieszkańcami w jakikolwiek sposób. Strategiczne plany rozwoju miasta, przebudowa rynku, poprawa bezpieczeństwa konkretnej drogi, plebiscyt na człowieka roku, programy współpracy dla przedsiębiorców, NGO, ruchów miejskich, budżet obywatelski i tysiące innych spraw ważnych i ważniejszych wymaga lepszej koordynacji i komunikację różnych jednostek w Twoim samorządzie. Dlatego zespół ds. partycypacji musi mieć charakter przekrojowy. Nie stać Cię na to, aby każdy wydział prowadził konsultację osobno z użyciem własnych narzędzi (lub ekspertów) do partycypacji. Gubisz w ten sposób mieszkańców rozsianych po różnych rozwiązaniach i za nic nie zbudujesz nawyku partycypacji, które jest związane z miejscem – tak rzeczywistym, jak i wirtualnym.
Wyobraź sobie zespół do partycypacji
w Twoim mieście. Zgrany, skuteczny,
zespół, któremu przyświeca wspólny cel –
– zaangażować mieszkańców.
Dbałość o komunikację wewnętrzną to połowa sukcesu. Drugą jest komunikacja zewnętrzna, dlatego w zespole nie może zabraknąć takich osób jak, rzecznik prasowy, grafik, osoby odpowiedzialne za media społecznościowe itp. Dialog z mieszkańcami, jego moderacja, zarządzanie uwagą mieszkańców rządzi się swoimi prawami, wobec których należy pozostać bezwzględnie wrażliwym, jeśli chcemy skutecznie zadzierzgnąć nić zaufania i zbudować prawdziwe partnerstwo ze swoją społecznością.
i zarazem element planowania strategicznego na etapie wdrażania CitizenLab w ratuszu miasta partnerskiego.
- Międzywydziałowy,
- wewnętrznie skomunikowany,
- spotykający się regularnie,
- działający w trybie ciągłym,
- z kierownikiem umocowanym blisko ciała decyzyjnego
zespół ds. partycypacji to gwarancja trwałości decyzji o wprowadzeniu kultury partycypacji w Twoim mieście.
Krok 3: Postaw cele
Podjąłeś decyzję, powołałaś zespół. Czas, aby go natchnąć. A mówiąc praktycznie czas na strategię. A strategia to nic innego, jak odpowiedzenie sobie na szereg prostych pytań, które ustawią pracę zespołu na konkretny cel:
- Co chcecie osiągnąć dzięki zaangażowaniu społeczności?
- W jaki sposób będziecie angażować społeczność?
- Do jakich grup chcecie dotrzeć?
- Jakiego rodzaju informacji zwrotnych poszukujecie?
- Jak będziecie analizować dane?
- Jakich metod użyjecie?
To tylko kilka z wybranych pytań, jakie należy zadać zespołowi, aby wdrożyć kulturę partycypacji. Bądź spokojna, Twój zespół, będzie znał odpowiedzi na te pytania.
CitizenLab to w połowie narzędzie. Druga połowa to wsparcie merytoryczne w zakresie kultury partycypacji, którego udzielamy od samego początku. Planowanie pomoże Ci zorganizować zespół, przejrzeć i zintegrować działania partycypacyjne i konsultacyjne w jednym miejscu, a także zdefiniować cele i ustalić mierniki, które umożliwią śledzenie postępów.
Kiedy przystępujemy do różnych projektów i świadomie włączamy partycypację, to już na samym początku pozwala nam to zaoszczędzić czas i pieniądze w trakcie całego procesu. Tak więc to byłaby pierwsza rzecz: zainwestuj w to. Zwrot z inwestycji nastąpi, ponieważ projekty będą przebiegać płynniej w późniejszych fazach. I będzie o wiele więcej dobrej woli i dobrej atmosfery wobec tych projektów, ponieważ dotyczą one inwestycji publicznych.
Drugą rzeczą, którą bym powiedziała, jest jasne określenie rodzaju zaangażowania oraz tego, dlaczego i w jaki sposób realizujecie partycypację (eng. do engagement) się w waszej społeczności.
Danene Sorace, Burmistrz Lancaster
Krok 4: Wybierz projekt inauguracyjny
Podjąłeś decyzję, powołałeś do życia zespół, zdefiniowaliście Wasze cele. Czas na następny krok: wybranie pierwszego projektu.
Wybór pierwszego projektu partycypacyjnego ma bardzo istotne znaczenie i konsekwencje dla późniejszego wdrożenia kultury partycypacji – jego tempa i zasięgu oddziaływania. Wprowadzasz coś nowego w mieście. Czujesz się jeszcze niepewnie. Masz mnóstwo entuzjazmu, ale i obaw. To naturalne. W końcu robisz coś pierwszy raz. Jesteśmy jednak przy Tobie cały czas tak blisko, jak tego potrzebujesz.
Nie damy Ci gwarancji, że to co wybierzesz “zaskoczy” w Twojej społeczności – to Ty znasz jej charakter. Natomiast z całą pewnością, na bazie doświadczeń z wdrożeń w ponad 300 miejscach na świecie powiemy Ci, co maksymalizuje powodzenie i minimalizuje porażki. Projekt, który wybierzesz, na swój pierwszy jest trochę jak premiera. To przecięcie wstęgi, odsłonięcie pomnika, inauguracyjna impreza i święto w Twoim mieście. Wiadomo, pierwsze wrażenie ma ogromne znaczenie, dlatego trzeba się mocno postarać, aby zbudować jak najlepsze skojarzenia na starcie. Zależy na tym Tobie, zależy na tym nam.
Uczysz się nie tylko Ty. Z drugiej strony do nauki kultury partycypacji stają mieszkanki i mieszkańcy Twojego miasta. Trochę, jak przy nauce tańca. W tym samym czasie z partnerem trzeba wykonać pierwszy krok we właściwym kierunku. Zaczynamy więc powoli. Niech pierwszy projekt w Twoim mieście będzie:
- dotyczył jak największej liczby mieszkańców,
- wywoływał pozytywne emocje,
- nie kontrowersyjny politycznie,
- miał szybko widoczne rezultaty,
- prosty w uczestnictwie.
Innymi słowy, aby Twój projekt był po prostu nośny. Chodzi o to, aby zaistnieć w świadomości mieszkańców. Aby praca Twojego zespołu była na językach mieszkanek i mieszkańców. Jeśli ludzie będą o nim opowiadać w kolejce w warzywniaku – wygrałaś!
Dobrym przykładem zastosowania kultury e-partycypacji jest Augustów, który skupił uwagę zapraszając mieszkańców do udziału w wyborze 5 projektów murali.
Krok 5: Sprawdź > Popraw > Zaplanuj > Wykonaj
Brawo! Pierwszy cykl kultury partycypacji za tobą. Coś się udało, coś można by zamienić. Pamiętaj, liczy się postęp, a nie doskonałość. Czas wyciągnąć wnioski i uwzględnić je w kolejnym projekcie partycypacyjnym, których listę startową ułożyłaś podczas planowania strategicznego.
A może niespodziewanie pojawiła się jakaś ważna kwestia, która pilnie wymaga legitymizacji społecznej?
Raz zgromadzeni uczestniczki i uczestnicy będą od teraz Twoimi sojusznikami i posłańcami w następnym projekcie partycypacyjnym. Musisz tylko pokazać, że wysłuchałaś swoich mieszkańców.
Cokolwiek wybierzesz, bądź pewna, że ludzie lubią się angażować, chcą tego i czekają na instrumenty, które pozwolą im wyrażać stanowisko w sposób równie prosty, jak sprawdzenie maila w autobusie. Obywatele potrzebują sposobów uczestnictwa na miarę czasów, w których żyją.
Istnieją dziś na świecie i w Polsce narzędzia, metodologia oraz przykłady miast, które pokazują, że można z powodzeniem angażować mieszkańców. Istnieją procesy, które pokazują, że można nadać partycypacji i konsultacji znacznie szerszy kontekst, niż ten, do którego się przyzwyczailiśmy, a który sięga aż po współdecydowanie w najważniejszych kwestiach. Możesz konsultować z mieszkańcami projekty przebiegu dróg, wspólnie wybierać nazwę nowego mostu lub ronda, ale co ważniejsze możesz sięgać do zbiorowej mądrości społeczności, z którą razem stawicie czoła wyzwaniom współczesności, takimi jak polityka klimatyczna, polityka energetyczna, polityka mobilności oraz setki innych spraw istotnych dla Twojej społeczność.
Możesz już dziś wprowadzić kulturę dialogu i partycypacji w Twoim mieście. Pomyśl o tym, jak o oszczędności, która pozwoli Ci mądrzej i bardziej celowo kierować pieniądze publiczne w zgodzie i ze zrozumieniem tych, którym służysz.
Rozpocznij drogę do budowy kultury partycypacji w Twoim mieście.
